Citizen Kane Neden Bu Kadar Güzel?

Beyazperde zamanı süresince bir oldukca filme imza atıldı ve atılmaya devam ediliyor. Fakat bazı yapımlar vardır ki beyaz perde tarihinin tozlu raflarında çürümeyi redder ve süre karşı gelmiş olarak günümüze kadar sevilerek izlenir. Citizen Kane de tam olarak bu tanımlamaya uyan filmlerden birisi.

1941 senesinde seyirci ile buluşan Citizen Kane, beyaz perde evveliyatına adını altın harflerle yazarak günümüze kadar varlığını sürdürmeyi başardı. Bu başarın arkasındaki isim ise usta yönetmen Orson Welles. Citizen Kane, devrimsel yenilikleri ile beyazperdeye yapmış olduğu katkıların yanı sıra işlediği mevzu sebebiyle korkusuz olmasıyla da göze çarpan bir film oldu. Peki Orson Welles‘in en malum filmlerinden birisi olan Citizen Kane niçin bu kadar güzel? wolfcrow adlı youtube kanalı Citizen Kane eleştirisi ile filmin araksında yatan sinematik başarıyı deklare etti. Gelin Citizen Kane’i güzel meydana getiren unsurlar neymiş her,p birlikte öğrenelim.

Teknik Sanatkarlık

Citizen Kane ihtiva ettiği devrimsel tekniklerle halihazırda bulunan basmakalıp düşünceleri alt üst etti ve film yapımında nelerin başarılabileceğini tüm dünyaya gösterdi. Efsanevi sinematograf Gregg Toland’ın bu filmdeki başarısı ise reddedilmez bir gerçek. Citizen Kane’in bir yada iki değil neredeyse her sahnesi değişik sinematik yeniliklerden dolayı çığır açıcıydı.

Orson Welles uzun çekimlerin ustası olarak kabul edilir. Citizen Kane’de de bu başarısı açıkça görülebilir. Örnek olarak filmin başlarında Kane çocukken annesinin onu göndermek istediğini gördüğümüz sahne verilebilir. Bu sahnenin tek bir uzun çekimle seyirciye aktarılması için masaları hareket ettirmiş olmaları ise Welles’in bu konudaki çabasını gözler önüne seriyor. Çekimlere derinlik ekleme mevzusunda da Citizen Kane en başarıya ulaşmış filmlerden birisi olarak görülür. Gene aynı sahnede evin içinde konuşan gruba yakın çekim ile bakıyor olsak da arkada, evin haricinde oynayan Kane’i görüyor oluşumuz sahnedeki görsel derinliği kanıtlar özellikte.

Derinliğin bu denli başarıya ulaşmış bir halde oluşmasını elde eden bir öteki etmen ise Welles ile Toland’ın kullandığı geniş açı lensler. Bu lensler yardımıyla ekran resmen katmanlara ayrılıyor ve seyirciye perspektifi bolca bir seyir hazzı sunuluyor. Ön planda bir karakterin yüzünü görüyorken arka planda gerçekleşen aksiyonları da algılamamız mümkün kılınıyor. Bardaki sahnelerin birisi bu katmanlı kompozisyonu örneklendirir özellikte. Gazete muhabiri bardan çıkıp telefon kulübesine girmiş olduğu bölümde muhabir, garson ve Susan karakterinin bulundukları bölgeler ve aralarındaki mesafe seyirciye tam olarak aktarılıyor sahne katmanlara ayrılıyor.

Odak derinliği kameranın tek seferde kaydedebileceğinden fazla olduğunda ise bölünmüş diyoptri lensler kullanıldı ve arkasından bu görüntüler birleştirildi. Citizen Kane, yapımı oldukça zorluk derecesi yüksek ve günümüz yönetmenlerinin onlarca dijital desteğe karşın zorlandığı bölünmüş diyoptriler ile dolu. Ek olarak sahneye koyma oldukca büyüdüğünde seti genişletmek adına mat tablolar, kalabalığı öykünmek etmek için karanlık arka planda çıplak ışık ve onlarca yansıma çekimi benzer biçimde birçok çağ dışı çekim tekniği kullanıldı. Bu da Orson Welles’in başarısını gözler önüne seren bir öteki etmen.

Mevzu ışık kullanımına ulaştığında bu denli bir ışıklandırma sanatı direkt meşhur ressam Caravaggio’ya atfedilebilir. Keskin gölgeler ve siluetler ile Citizen Kane ışık kullanımında bir devrim durumunda. Toland, ışık huzmelerinden ve ön planı azca ışıklandırmaktan korkmadı. Bazı sahnelerde ise ışıklar resmen dans ediyordu. Bir ışık kapandığında bir diğeri yanmaya başlıyordu. Yumuşaklık gerektiğinde ağlar ve filtreler, geçişlerde ise karmaşık ışık değişimleri kullanıldı.

Citizen Kane sanat yönetimi açısından da övgüyü hak eden bir yapım. Yukarıda bahsedilen derinlik kullanımı bir tek arka plan için değil optik illüzyonlara ev sahipliği yapmak adına da kullanıldı. Bazı sahnelerde pencerelerin düşünüldüğünden daha büyük olduğu, bazılarında ise düzgüsel benzer biçimde görünen şöminenin aslına bakarsak devasa boyutlarda olduğu anlaşılıyor. Bu da izleyiciyi oldukça düzgüsel duyulan bir diyalog esnasında şok etmeye yarıyor.

Bir sinematografi kitabı niteliğindeki Citizen Kane’in teknik başarıları saymakla bitecek benzer biçimde görünmüyor. Orson Welles’in titiz emek vermesi her ne kadar takdiri hak ediyor olsa da sinematograf Gregg Toland da filmdeki akıl almaz başarısı ile takdiri hakkediyor. Welles benzer biçimde oldukça kibirli ve kuvvetli bir yönetmenin unvan kartındaki yerini Toland ile paylaşması da sinematografın başarısının Welles tarafınca da kabul gördüğünün en büyük kanıtı.

Hikâye Anlatımı

Hikâye anlatımının en belirleyici unsurlarından birisi şüphesiz oyunculuktur. Charles Foster Kane karakterine yaşam veren Orson Welles’in filmdeki performansı da bu amaca hizmet edilmesini mümkün kılan en mühim performanslardan birisi. Fakat ikincil karakterler ve onlara yaşam veren oyuncular da Welles’in yaratmak istediği gerçek ve hatası ayırmanın pek mümkün olmadığı ve etik açıdan bozunuma uğrayan dünyayı tamamlayan en büyük etmenlerden birisi.

Kane karakteri ise neredeyse filmin sonuna kadar pek de hazzedilmeyen yapısıyla göze çarpıyor. Bu kısım da Citizen Kane’in hikâye anlatımı hünerlerini tam olarak gösterdiği kısım. Bir gizem konusunu işleyen film, Kane’in son sözü olan ‘Rosebud’ kelimesinin arkasında yatan sebebi öğrenme sürecine ev sahipliği yapıyor. Tıpkı filmdeki muhabir benzer biçimde izleyici de bu kelimenin niçin dile getirildiğini ve Kane için ne anlama geldiğini bilmek istiyor. Bu da bizleri Kane’in yaşamını öğrenmeye itiyor. Kane her ne kadar sevilmese de yaşamı merak mevzusu oluyor ve gizemin çözülmesi planlanıyor.

Hikâye anlatımı mevzusunda göze alınan risk ise filmin başlangıcında bulunan ve seyirciye Kane’in tüm yaşamının ilk kez dile getirilmiş olduğu haber filmi kesiti. Bu kesitte kullanılan sahnelerin fena görünmesi gerekliydi ve bu sebeple o zamanlarda paparazziler tarafınca kullanılan el kameraları kullanıldı.

Filmin bir öteki başarısı olan kurgu ise Welles’in kafasında planlanmıştı. Bu denli karmaşık geçişleri rastgele denemelerle kurgulamak esasen pek de mümkün görünmüyor. Bu başarının en iyi örneklerinden birisi Kane ile Marry’nin evliliklerini günden güne değişen fena gidişatını mercek altına alan sahne. Oyunculuğun, diyalogların ve kameranın muhteşem zamanlaması elde edilmesi oldukça zorluk derecesi yüksek bir hassasiyetin ürünü. Bu da Citizen Kane’in hikâye anlatıcılığında kelimelerin sınırından çıkarak beyaz perdenin sunmuş olduğu tüm imkanları kullandığının bir kanıtı.

Eğlence

Citizen Kane her ne kadar gişede oldukça başarısız bir kazanç sergilemiş olsa da yeniden izlenebilirliği yüksek bir yapım. Entelektüel yoğunluğu sebebiyle seyirci her izleyişinde yeni şeylerin farkına varabilir. Bu da bir filmi eğlence kategorisinde değerlendirmenin en büyük kriterlerinden.

Gişe başarısına karşın Citizen Kane DVD ve Blu-ray satışlarda başarıya ulaşmış oldu. Ek olarak Kurultay Kütüphanesi tarafınca kültürel, tarihsel ve güzel duyu açıdan mühim olduğu doğrulandı. Citizen Kane’i film listelerinden devamlı ilk beşte görmemizin sebebi da tam olarak bu.

CITIZEN KANE, Orson Welles, 1941, astride stacks of newspaper

Sanat

Citizen Kane bir sanat eseri mi? Citizen Kane günümüzde tartışmalı tarihsel yükünden kurtulmuş bir halde hala ayakta duruyor. Ek olarak günümüzün yönetmenlerine beyaz perdenin iyi mi olabileceğini gösteriyor ve film sanatında yarattığı devrim ile muhtemelen geleceğin film yapımcıları için de aynısını meydana getirecek. Citizen Kane beyaz perde zamanı süresince tıpkı bir şarap benzer biçimde değerlendi. Öteki filmlerin tek alanda yapmış olduğu yeniliği beyaz perdenin neredeyse her alanına dağıttı ve Orson Welles, Gregg Toland ile beraber tüm beyaz perde sektörünü eğitecek özellikte bir yapıt ile karşımıza çıktı.